Milli Mü­ca­de­le­mi­zin 102. Yı­lın­da Maraş Ve El­bis­tan

Kıy­met­li okur­lar, Maraş Mü­ca­de­le­si­nin 102. yıl dö­nü­mün­de, yaz­mış ol­du­ğum iki adet des­ta­nı siz­le­re tak­dim eder­ken, mü­ca­de­le­de emeği geçen; başta Ars­lan To­ğu­za­ta Bey li­der­li­ğin­de Kah­ra­man­ma­raş­lı­lar ve El­bis­tan­lı­lar olmak üzere tüm şehit ve ga­zi­le­ri­mi­zi rah­met ve min­net­le anı­yo­rum.

Maraş Mü­ca­de­le­si­nin Li­de­ri Mir­za­za­de Ars­lan To­ğu­za­ta Bey’in Trab­lus­şam’da çe­kil­miş fo­toğ­ra­fı (otu­ran­lar­dan sağ­dan ikin­ci. Orhan Say­dam Ar­şi­vi)

Maraş Mü­ca­de­le­si­nin sem­bol isim­le­rin­den, Maraş Mü­da­faa-i Hukuk Ce­mi­ye­ti Baş­ka­nı, Güney Cep­he­si Ko­mu­tan­la­rın­dan, Maraş I. Dönem Mil­let­ve­ki­li, El­bis­tan­lı Ser­ko­mi­ser Mir­za­za­de Ars­lan To­ğu­za­ta Bey.

MARAŞ DES­TA­NI

Mond­ros Mü­ta­re­ke­si, im­za­lan­dık­tan sonra,

İngi­liz­ler işgal etti, yer­leş­ti­ler Maraş'a

Sekiz ay gibi müh­let­te, bu­ra­da bu­lun­du­lar,

Sonra tö­ren­le Maraş'ı, Fran­sız’a sun­du­lar

Ki­lik­ya'nın, ve Zey­tun'un, Haçin'in Er­me­ni­si,

Düştü Fran­sız pe­şi­ne, is­yan­cı her bi­ri­si

Düş­le­rin­de; bir "Er­me­ni Dev­le­ti" ha­ya­li var,

Fran­sı­za des­tek verdi, en başta Hır­lak­yan­lar

İşler bu hale gel­me­den, Maraş'tan bir­kaç kişi,

Şeyh Sezai Efen­di'ye, da­nış­tı­lar bu işi

Şeyh ile Dok­tor Mus­ta­fa, gidip sordu bu hali,

Bir takım şey­ler söy­le­di, memur Hasan Rufai

Ara­dan bir­kaç gün geçti, Fran­sız­lar gel­di­ler,

Slo­gan­la kar­şı­la­dı, on­la­rı Er­me­ni­ler

Sa­taş­ma­ya baş­la­dı­lar, İslam­la­ra ta­ma­mı,

Sabrı ta­şı­ran yer oldu; Uzu­no­luk Ha­ma­mı

Duy­du­lar bir­kaç Er­me­ni, as­ke­ri­nin se­si­ni,

Ba­ğı­ra­rak çek­miş­ler­di, ka­dı­nın pe­çe­si­ni

Kel Hacı'nın kah­ve­sin­de, otu­rur­ken bir yiğit,

Ka­dın­la­rın im­da­dı­na, koştu Çak­mak­çı Said

Ateş açtı Er­me­ni­ler, vu­rul­du; Osman, Taha,

Said ise şehit oldu, niyaz ettik Allah'a

O an si­lah­la gör­dü­ler, Sütçü Ali İmam'ı,

İlk kur­şu­na sahne oldu; Uzu­no­luk Ha­ma­mı

Öl­dür­müş­tü kur­şu­nuy­la, Er­me­ni as­ke­ri­ni,

Er­me­ni­ler çok aradı, bu­la­ma­dı ye­ri­ni

Bul­du­lar da­yı­za­de­si, Ti­ye­koğ­lu Kadir'i,

Bur­nu­nu, ku­lak­la­rı­nı, kes­ti­ler diri diri

Bun­lar daha baş­lan­gıç­tı, devam etti olay­lar,

Çok Ma­raş­lı kat­let­ti­ler; o Er­me­ni alay­lar

Fran­sız­lar gön­der­di­ler, mis­yon­la­rı ge­re­ği!

Os­ma­ni­ye Va­li­siy­di, Yüz­ba­şı Andre'yi

Gel­di­ği gün mi­sa­fir­di, Hır­lak­yan Ko­na­ğı'na,

Dans etmek için yak­laş­tı, He­le­na'nın ya­nı­na

Agop Hır­lak­yan to­ru­nu, He­le­na is­te­me­di,

"Ka­le­de Türk Bay­ra­ğı var, bu iş ola­maz!" dedi

İşte o an emir verdi, bir su­ba­ya Andre;

"Der­hal as­ker­ler gön­de­rin, o bay­ra­ğı in­di­re!"

Bir de baktı ki ka­le­den, bay­rak inmiş nasıl şey;

Hemen ka­le­me sa­rıl­dı, Kı­sa­kü­rek Ali Bey

Bir­kaç sayfa be­yan­na­me, verdi Şahap oğ­lu­na;

"Bunu bir­kaç yere bırak", tem­bih ey­le­di ona

Er­te­si gün cuma idi, namaz için geldi halk,

Gördü ki bay­ra­ğı inmiş, ge­re­ği­ni bildi halk

Halk­tan ses­ler yük­sel­mek­te; "Bay­rak­sız namaz olmaz!"

Ulu Cami'nin imamı: "Caiz değil kı­lın­maz!"

Halk san­ca­ğı alıp koştu, ka­le­nin burç­la­rı­na,

Tek­rar çek­ti­ler bay­ra­ğı, umut oldu ya­rı­na

Er­te­si gün And­rey­le, çık­tı­lar bir tef­ti­şe,

Aşık­lı­oğ­lu Hü­se­yin, ka­rış­tı o an işe

Ko­nuş­tu­lar Hü­se­yin’in, ce­sa­re­ti arş­tay­dı,

Andre o an an­la­dı ki; ce­sa­ret Ma­raş­tay­dı!

Sonra da ça­ğır­dı hal­kın, önde ge­len­le­ri­ni,

Top­lan­tı yeri seç­ti­ler; Ka­ra­bet'in evini

Orda Yüz­ba­şı Andre, bir nevi hesap sordu,

Ali Sezai Efen­di; ko­nuş­tu, dim­dik durdu

Gör­dü­ler ki Ma­raş­lı­lar, bir­lik olma za­ma­nı,

Geldi ka­pı­ya da­yan­dı, mü­ca­de­le­nin anı

Sivas'tan Mus­ta­fa Kemal; ce­mi­yet­ler kur­dur­du,

Maraş'ta da bu şart oldu, yoksa kur­tu­luş zordu

Ma­hal­le­ler top­lan­dı­lar; Şe­ker­li, Ka­ya­ba­şı,

Bir teş­ki­lat ku­ru­la­rak, Ars­lan Bey oldu başı

Daha önce ser­kom­ser­di, Trab­lus­şam orada,

Dedi; "Va­ta­nım iş­gal­ken du­ra­mam ben bu­ra­da"

Döndü ve Maraş'a geldi, gi­riş­ti hemen işe,

Ka­rar­lıy­dı, azim­liy­di, dur dedi bu gi­di­şe

Çok geç­me­di tu­tuk­lan­dı, önde gelen bir grup,

Harbi baş­lat­tı Ars­lan Bey; teş­ki­la­ta du­yu­rup

Bir me­saj­la beyan etti; "Şimdi gay­ret biz­de­dir!

"Tev­fik Allah'tan ge­lecek fe­da­kar­lık siz­de­dir!"

21 Ocak gü­nüy­dü; harp baş­la­dı Maraş'ta,

Düş­ma­na dur di­ye­cek­ti; kadın, çocuk her yaşta

Ars­lan Bey ba­şın­dan sona, yö­net­miş­ti sa­va­şı,

Nice fe­da­kar­lık­lar­la, kur­tar­dı­lar Maraş'ı

Er­me­ni­le­rin evine, ko­nuş­lan­mış­tı düş­man,

Ki­li­se­ler ka­ra­gah­tı, ateş saç­tı­lar her an

So­kak­lar­da, düş­man ile ir­ti­ba­tı kes­me­yi,

Amaç­la­yıp göze aldı, Ma­raş­lı­lar her şeyi

Yeri geldi ev­le­ri­ni, el­le­riy­le yak­tı­lar,

Evsiz kal­mış ol­sa­lar da; bir namus bı­rak­tı­lar!

Sokak sokak, çete çete, dar eder­ken dün­ya­yı,

Gö­ren­ler hep örnek aldı, ol Şehit Ev­li­ya'yı

Za­iza­de Hacı Meh­met Emin Efen­di Hoca,

Ma­ne­vi bir des­tek verdi, Maraş'a harb bo­yun­ca

Ba­ya­zıt­lı Mu­har­rem ve Zafer Bey­ler cep­he­den,

Maraş Ber­tiz çe­te­le­ri, düş­man pe­şin­den giden

Zül­ka­dir­li Sü­ley­man Bey, büyük çe­te­ler başı

Mıl­lış Nuri gi­bi­le­ri, kur­tar­dı­lar Maraş'ı

Mu­al­lim Hay­rul­lah ile Ec­za­cı Lütfi gibi,

Maraş'tan daha ni­ce­si, bu da­va­nın sa­hi­bi

İşga­lin ba­şın­dan beri, çokça verdi emek­ler,

Har­bin son gü­nü­ne kadar, Şehit Mus­ta­fa Köker

Can­cık Mev­kii'ne geldi, El­bis­tan kuv­vet­ler­le,

Nakib Muin, Sinan Hamit, Güb­lü­ce­li Ta­hir­le

Nakib Meh­met, Ali­ha­fız Peh­li­van Meh­met Ağa;

Ye­tiş­ti­ler El­bis­tan'dan, Maraş'ın im­da­dı­na

Kılıç Ali, Yörük Selim, Paşo Yakup Hamdi'den;

Emir aldı çokça kuv­vet, düş­man pe­ri­şan eden

Senem Ayşe, Hürü Ana; nice isim­siz kadın,

Kah­ra­man­ca sa­va­şa­rak, harp­te geri kal­ma­dın

12 Şubat gü­nün­de, düş­man kaçtı Maraş'tan,

Sak­lan­dı­lar Er­me­ni­ler, kor­ku­dan ve te­laş­tan

Türk çe­te­ler ondan sonra; gitti Antep Urfa'ya,

Bu haklı mü­ca­de­le­yi, du­yur­du­lar dün­ya­ya

Nice isim, nice çete, yaz­ma­ya kağıt yet­mez,

Me­kan­la­rı cen­net olsun, hep­si­ne rah­met bin kez

Top­rak oldu deyip geçme, hür­met eyle atana!

Bir Fa­ti­ha'yı çok görme, o top­rak­ta ya­ta­na

Orhan Say­dam; ke­lâ­mım­ca, yaz­dım yiğit Maraş'ım,

Bu des­ta­nı iyi öğren ve öğret ar­ka­da­şım!

Orhan Say­dam

El­bis­tan

El­bis­tan Mü­da­faa-i Hukuk Ce­mi­ye­ti Baş­kan­la­rı. Sol­dan sağa: Sulh Ha­ki­mi Be­kiş­za­de Ali Rıza Bey, Hakim Kış­lal­za­de Ali Avni Bey, Na­kib­za­de Meh­met Ağa, Şeyh Mus­ta­fa Efen­di

Maraş Mü­ca­de­le­sin­de görev almış El­bis­tan­lı milis kuv­vet ko­mu­tan­la­rı. Sol­dan sağa: Dr. Mus­ta­fa Bey, kar­de­şi Ec­za­cı Lütfi Köker, Na­kib­za­de Muin Ağa, Si­nan­za­de Ab­dül­ha­mit Ağa, Ali­ha­fız­za­de Peh­li­van Meh­met Ağa

ELBİSTAN DES­TA­NI

Göz dik­miş­ti yedi düvel, bu mu­kad­des va­ta­na,

Mond­ros­la eriş­miş­ti, bu işin fır­sa­tı­na

Sonra iş­gal­ler baş­la­dı, düş­man dev­let­le­rin­ce;

Top­rak­la­rı pay­laş­mış­lar, an­laş­ma ge­re­ğin­ce

Cihan Harbi'nden çık­mış­tı, halk düş­müş­tü te­la­şa,

Der­ken Sam­sun'dan gö­rün­dü, Mus­ta­fa Kemal Paşa

Kong­re­ler ter­tip­len­di, bu iş nasıl ola­cak?

"Ya halk top­tan sa­va­şa­cak, ya va­tan­sız ka­la­cak! "

Paşa; bunu söy­lü­yor­du, üs­tü­ne basa basa,

Her şe­hir­den de­le­ge­ler, akın etti Sivas' a

Teş­ki­lat­la­nıp sa­vun­mak, ge­rek­mek­tey­di yurdu,

Bu­gün­ler­de, El­bis­tan'da; bir ce­mi­yet ku­rul­du

Ce­mi­yet ba­şın­da; Bekiş Ali Rıza Bey vardı,

Mus­ta­fa Kemal Pa­şay­la, Şam'dan ar­ka­daş­lar­dı

Yar­dım­cı­sı; Kış­lal­za­de Ali Avni Bey idi,

Na­kib­za­de Meh­met Ağa; ben­den de des­tek dedi

Sivas şeyhi El­bis­tan'a, bir mek­tup gön­der­miş­ti;

"Şimdi bir­lik za­ma­nı­dır, des­tek olun" de­miş­ti

Mek­tu­ba cevap ola­rak; "Des­tek olu­ruz" dendi,

Ça­lış­ma­la­ra baş­la­dı, Şeyh Mus­ta­fa Efen­di

Na­kib­za­de Meh­met Ağa, de­le­ge yola çıktı,

Onun ye­ri­ne Sivas'a, kar­de­şi va­ra­cak­tı

Bu sı­ra­da İngi­liz­ler, iş­gal­dey­ken Maraş'ta,

Fran­sız'a dev­ret­miş­ler, halk panik ve te­laş­ta

Çünkü Fran­sız ge­lir­ken, pe­şi­ne tak­mış­lar­dı,

İsyan­cı Er­me­ni­le­ri, şehre bı­rak­mış­lar­dı

Taş­kın­lık­lar baş­la­yın­ca, Ma­raş­lı aradı hak!

Başka çıkar yol kal­ma­dı, şart oldu si­lah­lan­mak

El­bis­tan ise Sivas'ta, pek bir önem­sen­miş­ti,

"Güney Cep­he­si'ni bur­dan, yö­ne­ti­riz" den­miş­ti

Art ar­dı­na ta­li­mat­lar, gön­de­ril­di bu­ra­ya,

Halkı ise görev için, der­hal girdi sı­ra­ya

Ha­ber­leş­me önem­liy­di, du­yur­mak için sesi,

Zira çok­tan zapt edil­di; El­bis­tan Pos­ta­ne­si

Ko­lor­du ku­man­da­nıy­dı, görev ve­ril­di ona;

Albay Se­la­hat­tin Adil, gel­miş­ti El­bis­tan'a

Ar­ka­sın­dan Kılıç Ali ve Yörük Selim geldi,

Biri Pa­zar­cık'ta biri, Gök­sun'da gö­rev­len­di

Ora­lar­da da teş­ki­lat, tam tek­mil vücut oldu,

Harp ka­pı­ya da­yan­mış­tı, savaş tek çıkar yoldu!

Bu sı­ra­da bir Kay­ma­kam, Ker­kük­lü Halis diye,

Mü­ca­de­le­ye mu­ha­lif, ka­rış­mış­tı her şeye

Sonra Sivas'a şi­ka­yet, et­ti­ler bu adamı,

Gece evin­den al­dı­lar, mu­ha­lif kay­ma­ka­mı

Ara­lık'ta El­bis­tan'da, bir mi­ting ter­tip­len­di,

Pro­tes­to edi­le­rek; "İşgal­ler hak­sız!" dendi

Bu şe­kil­de du­yul­muş­tu, yan­kı­lan­dı haklı ses,

Hür­ri­yet için sa­va­şa, ha­zır­lan­mış­tı her­kes

Ar­ka­sın­dan çok geç­me­di, harp baş­la­dı Maraş'ta,

Top­ye­kûn bir mü­ca­de­le, Ars­lan Bey vardı başta

Müf­tü­lü Dok­tor Mus­ta­fa, har­bin ba­şın­dan beri,

Bir azim­le gay­ret etti, yö­net­ti bir­lik­le­ri

Ka­rar­gah­ta, ça­tış­ma­da, her yerde görev aldı,

Har­bin en so­nun­da adı; "Şehit Mus­ta­fa" kaldı

Kar­de­şi Ec­za­cı Lütfi; Ber­tiz Çe­te­ler başı,

Top­la­dı­ğı kuv­vet­ler­le, sa­vun­muş­tu Maraş'ı

Lütfi Köker reis oldu, Maraş'a harp son­ra­sı,

Bu dö­nem­de ve­ril­miş­ti; "İstik­lal Ma­dal­ya­sı"

Sokak sokak, çete çete, mü­ca­de­le ver­di­ler,

Vatan sev­gi­si ne demek, dün­ya­ya gös­ter­di­ler

Belki imkan yoktu belki, sayı düş­man­dan azdı,

Ars­lan Bey li­der­li­ğin­de; Ma­raş­lı des­tan yazdı!

Mec­bur kaldı, hic­ret etti, bir takım aile­ler,

Kur­tar­mak için ca­nı­nı, El­bis­tan'a gel­di­ler

Burda mi­sa­fir ol­du­lar, bir kaç ay müh­le­tin­ce,

Sonra Maraş'a dön­dü­ler, harp ni­ha­yet edin­ce

El­bis­tan'da Nakib Meh­met, haber saldı her yana;

Köy­ler­den kuv­vet is­te­di, hiz­met için va­ta­na

Nakib Nuri; milis güç­ler, için ça­lış­mak­tay­dı,

Ce­mi­yet­te bir def­te­re, tu­tul­du çete kaydı

Şeyh Mus­ta­fa Efen­di'nin, ma­ne­vi des­te­ği var,

El­bis­tan'ın eş­ra­fın­dan, ge­li­yor­du yar­dım­lar

Bütün köy­le­ri gön­der­di; silah, erzak, mü­him­mat,

Maraş'a ye­tiş­ti­ril­di, top­la­nan­lar son sürat

Muin Ağa; Ke­tiz­men'den, baş­la­dı do­laş­ma­ya,

Ar­ka­sı­na er top­la­dı, Maraş'ta sa­vaş­ma­ya

Am­ca­za­de­si Said 'in, aldı fi­lin­ta­sı­nı,

Gös­ter­miş­ti hey­be­tiy­le, ce­sa­re­tin ha­sı­nı

Yar­dım için gön­de­ril­di; Ke­şif­li Ca­mi­si'ne,

Orada işi bi­tin­ce, Can­cık'a döndü yine

Maraş'ın eski ka­dı­sı; Meh­met Fevzi Efen­di,

Daha iş­ga­lin ba­şın­da, Maraş'a gitti kendi

Oğlu, Si­nân­za­de Abdül Hamit Ağa bu­ra­dan,

Milis kuv­vet oluş­tur­du, o da gitti ar­ka­dan

Hamit Ağa büyük harp­te, rüt­be­li bir su­bay­dı,

Irak Cep­he­si'nde ise, bölük ko­mu­ta­nıy­dı

Burda El­bis­tan­lı­lar­dan, oluş­tur­du bir çete,

Maraş'ta çok sa­vaş­tı­lar, dur de­di­ler zil­le­te

Sokak mu­ha­re­be­si­ne, dahil ol­muş­lar­dı ki,

Ka­rar­gah­ta görev aldı, sonra da Can­cık Mevki

Güb­lü­ce'den Tahir Ağa, Ak­pı­nar Zer­de­keş'ten,

Top­la­dı­ğı adam­lar­la, ka­çın­ma­dı zor işten

Ulu Cami kar­şı­sın­da, ka­ra­kol­da bu­lun­du,

Hen­dek­te­ki ça­tış­ma­da, görev ifa olun­du

Ali­ha­fız Meh­met Ağa, namlı yiğit peh­li­van,

En başta Ka­ra­hü­yük'ten, çete kurdu ci­var­dan

Nakib Meh­met Ağa ile, dahil oldu Maraş'a,

Ali­ha­fız kuv­vet­le­ri, karlı dağ aşa aşa

To­ğu­za­ta Ali Ruhi, Bey El­bis­tan­lı idi,

"Ars­lan orda sa­va­şır­ken, ben burda dur­mam" dedi

Çok ağır ya­ra­lan­mış­tı, ça­tış­ma es­na­sın­da,

Sonra yolda şehit oldu, İçme­ler ta­ra­fın­da

Mev­sim kıştı, şart­lar zordu, ama yıl­maz Ma­raş­lı!

Sa­vun­muş­tu; kadın, çocuk, genç, ih­ti­yar her yaşlı

Har­bin 6. gü­nün­de; El­bis­tan kuv­vet­le­ri,

Sa­vaş­ma­ya gel­miş­ler­di, ka­rar­lıy­dı her biri

Nakib Muin, Sinân Hamit, Güb­lü­ce­li Tahir' in,

İmdat etti çe­te­le­ri; Can­cık de­ni­len yerin

Topal Salih, Memur Said, Yüz­ba­şı Ahmet Muh­tar,

El­bis­tan'ın kuv­vet­le­ri, harbe kıl­mış­tı karar

Harp bo­yun­ca ara ara, yar­dım gel­miş­ti bur­dan,

Yıl­ma­dı­lar zor şart­lar­dan, çetin kış­tan ve kar­dan

Har­bin 17. günü, işler zor­laş­tı­ğın­da,

Ye­tiş­ti; Nakib Meh­met ve Peh­li­van Meh­met Ağa

Ka­rar­gah­ta, so­kak­lar­da ve Can­cık Mev­ki­in­de,

Sa­vaş­tı­lar kah­ra­man­ca, Maraş'ın her ye­rin­de

Tam bu­gün­ler­de Sivas'tan, bir top yol­la­mış­lar­dı,

El­bis­tan'a ulaş­mış­tı, harp­te ih­ti­yaç vardı

Fakat zaman kı­sıt­lıy­dı, önem­liy­di gi­di­şi,

Maraş'a var­ma­lıy­dı top; kim ya­par­dı bu işi?

O an Ha­mam­cı Hamza'ya, bir haber gön­der­di­ler,

Dağ­lar aş­tı­lar Maraş'a, iki günde er­di­ler

Yurt ge­ne­li çağrı yaptı, Mus­ta­fa Kemal Paşa;

"Yar­dım ile medar olun", dedi Aziz Maraş'a

Albay Se­la­hat­tin Adil Bey'in ida­re­sin­de,

Top­lan­dı; Zi­ra­at Bank'ın, El­bis­tan Şu­be­si'nde

Her­kes elin­den ge­le­ni, ya­pı­yor­du hak için,

Ca­nı­nı or­ta­ya koydu, özgür ya­şa­mak için!

Ne­ti­ce­de bu azim­le, kov­muş­lar­dı düş­ma­nı,

İstik­lâ­li ka­zan­dı­lar, or­ta­ya koyup canı

Maraş kur­tul­duk­tan sonra, El­bis­tan kuv­vet­le­ri;

Antep ve Urfa'ya gidip, sa­vaş­tı­lar her biri

El­bis­tan'dan nice isim, gitti vatan di­ye­rek,

Her bi­ri­nin de­ğe­ri­ni, yü­rek­ten bil­mek gerek

Orhan Say­dam; hür­met ile, yâd ede­rim on­la­rı,

Ata­nı­zı unut­ma­yın, kah­ra­man to­run­la­rı...

Orhan Say­dam

El­bis­tan

9. Kaf­kas Or­du­su Ko­mu­ta­nı Bin­ba­şı Hafız Recep Bey ve ma­iye­ti­nin, El­bis­tan Mü­da­faa-i Hukuk Ce­mi­ye­ti Baş­ka­nı Na­kib­za­de Meh­met Ağa ve diğer üye­le­riy­le bir­lik­te El­bis­tan’da çe­kil­miş fo­toğ­ra­fı.